Việc chuyển đổi từng bước sang một xã hội không dùng tiền mặt và sự suy giảm vai trò của tiền mặt đã đặt ra những vấn đề cấp bách mới, chẳng hạn như những hạn chế về tự do cá nhân và quyền riêng tư. Còn đối với việc phát hành tiền kỹ thuật số của ngân hàng trung ương (CBDC), trước mắt, việc các ngân hàng trung ương trên khắp thế giới đang tích cực nghiên cứu nhiều hơn nữa làm sâu sắc hơn nỗi lo sợ này.
Sự phát triển của tiền: giảm tiền mặt
Tiếng kêu leng keng của đồng xu và tiếng xào xạc của tiền giấy truyền thống đang dần lui về quá khứ và được thay thế bằng sự xôn xao không ngừng nghỉ của các giao dịch kỹ thuật số. Trong những năm gần đây, tỷ lệ thanh toán không dùng tiền mặt đang tăng lên trên toàn thế giới, đặc biệt là ở các nước đang phát triển.
Đại dịch coronavirus chắc chắn đã tạo một cú huých vào sự phát triển này, nhưng thậm chí sau khi các biện pháp kiểm dịch và cách ly chấm dứt, vai trò của tiền mặt vẫn tiếp tục giảm đi. Ở nhiều quốc gia (từ Brazil đến Kyrgyzstan), vào năm 2020, tỷ lệ thanh toán không dùng tiền mặt chưa đến 30% trên tổng số giao dịch, hiện nay, con số này đã vượt quá 60%.
Tuy nhiên, khi tiền mặt trở thành lựa chọn thứ yếu, những lo ngại về việc mất tự do cá nhân và sự riêng tư lại được đặt lên hàng đầu.
CBDC — giải pháp tiềm năng hay mối đe dọa mới?
Tiền kỹ thuật số của ngân hàng trung ương (CBDC) — là đại diện kỹ thuật số của loại tiền tệ chính thức của một quốc gia, được ngân hàng trung ương duy trì.
CBDC có tiềm năng lớn để tối ưu hóa các giao dịch, giảm chi phí và mở rộng khả năng tiếp cận các dịch vụ tài chính.
Tuy nhiên, đồng thời CBDC có thể là một công cụ kìm hãm tự do cá nhân một cách mạnh mẽ. Việc áp dụng chúng đặt ra vấn đề mức độ giao dịch kỹ thuật số có thể bị theo dõi, giám sát hoặc thậm chí được sử dụng như một vũ khí chống lại chính những công dân mà chúng được thiết kế ra để phục vụ cho họ.
Từ phía cộng đồng chuyên gia, thường có những lời kêu gọi về việc sử dụng các công nghệ bảo vệ quyền riêng tư trong việc phát triển CBDC, sự bảo vệ có thể làm cho việc sử dụng tiền kỹ thuật số gần như không thể theo dõi được, giống như việc sử dụng tiền mặt.
Ví dụ, đề xuất việc sử dụng bằng chứng không tiết lộ và các phương pháp khác để hạn chế quyền truy cập của ngân hàng trung ương vào thông tin giao dịch. Hoặc ít nhất là cho công dân cơ hội độc lập điều chỉnh «khả năng hiển thị» các giao dịch của họ cho các cơ quan quản lý. Tất nhiên, về mặt lý thuyết có thể triển khai CBDC như vậy, nhưng trên thực tế, việc làm các ngân hàng trung ương quan tâm đến cách tiếp cận như vậy là vô cùng khó khăn.
Các vấn đề về an toàn và bảo đảm
Việc chuyển đổi sang thanh toán không dùng tiền mặt và sau đó là CBDC khiến vấn đề đảm bảo an ninh mạng càng trở nên gay gắt hơn. Rủi ro về việc hack tài khoản, lừa đảo trên không gian mạng, đánh cắp tiền và dữ liệu cá nhân đang tăng lên đáng kể khi xã hội giảm việc sử dụng tiền mặt.
Vì vậy, các ngân hàng trung ương nên đầu tư vào các biện pháp bảo mật tiên tiến, nhằm tăng cường cơ sở hạ tầng, hỗ trợ CBDC. Đồng thời, tính bảo mật và khả năng mang lại sự đảm bảo cho người dùng — có lẽ là lợi thế chính của CBDC so với các tài sản kỹ thuật số khác, chẳng hạn như tiền crypto «truyền thống».
Đào tạo người dùng
Bất chấp sự phổ biến ngày rộng rãi của thanh toán kỹ thuật số và tiền crypto trong các lĩnh vực khác nhau của cuộc sống, một bộ phận đáng kể dân số, ngay cả ở các nước phát triển, có hiểu biết rất kém về tiền kỹ thuật số.
Những chiến dịch giáo dục thực hiện minh họa các ưu thế của tiền kỹ thuật số và giải thích các cơ chế hiện hành nhằm bảo vệ quyền riêng tư của người dùng và tài sản của họ có thể giúp vượt qua những thách thức mà tiền kỹ thuật số đang phải đối mặt. Dân số đã nắm được thông tin sẽ chuẩn bị cho việc sử dụng CBDC một cách có trách nhiệm hơn và khẳng định quyền lợi của mình khi cần thiết.
Kết luận
Việc giảm sử dụng tiền mặt một lần nữa lại làm gia tăng thêm những cuộc tranh luận về quyền tự do cá nhân và quyền riêng tư. Khi phát triển và triển khai CBDC, các ngân hàng trung ương sẽ cần phải giữ sự cân bằng tinh tế giữa sự tiện lợi, an toàn và bảo vệ quyền tự do cá nhân. Bên cạnh đó, các ngân hàng trung ương cần phải có các biện pháp bảo mật mạnh mẽ và các sáng kiến về đào tạo người dùng một cách toàn diện.
Sự phát triển và phổ biến của CBDC chắc chắn sẽ quyết định tương lai của các giao dịch tài chính, vì vậy, điều vô cùng quan trọng là sự phát triển không làm tổn hại đến các giá trị cơ bản về tự do cá nhân và quyền riêng tư.